1 Şub 2025
Araştırmacı Doğukan ÇETİNER
Araştırmacı, İklim Değişikliği ve Enerji Çalışmaları Merkezi
2011 yılında Japonya’da gerçekleşen Tōhoku depremi ve ardından gerçekleşen yıkıcı tsunami, yalnızca yıkıma ve can kayıplarına yol açmakla kalmamış, aynı zamanda Çernobil’den sonra gerçekleşen en büyük nükleer felaketi de beraberinde getirmiştir. Bu kazanın ardından yetkililer tarafından tesisi kapatma sürecine gidilmiş, ancak soğutma aşamasında kullanılan kontamine sular bu sürece yeni bir boyut eklemiştir: Fukushima’da depolanan kontamine suların ne yapılacağı. Bu rapor, 2011’de gerçekleşen Fukushima felaketinin ardından Japon hükümetinin ve TEPCO’nun gerek bu sorunu ele alma yöntemini gerekse de karar alma sürecini incelemektedir. Fukushima’da depolanan kontamine suyun arıtılma ve seyreltme süreçlerinin denize bırakılarak bertaraf edilmesine yönelik karar bölgedeki komşu devletler, çevre grupları tarafından eleştirilere maruz kalmış, çevre ve gıda güvenliği konusunda endişelere sebep olmuştur.
11 Mart 2011 tarihinde meydana gelen Tōhoku depremi, 9.0 büyüklüğünde yıkıcı bir deprem ve ardından sebep olduğu tsunami ile tarihe geçmiştir. Tsunami, yüksekliği on metreyi aşan dalgalarla kuzeydoğu kıyıları da dahil olmak üzere Japonya'nın geniş bir kıyı bölgesini etkilemiştir. 6,000'i yaralı olmak üzere 15,000'in üzerinde can kaybına yol açan bu felakette özellikle Japonya'nın kuzeydoğu kıyı şeridi boyunca binalar ve altyapı önemli ölçüde hasar görmüştür (IAEA, 2015, s. 1). Tokyo Electric Power Company (TEPCO) tarafından işletilen Fukushima Daiichi Nükleer Enerji Santrali’nde ise depremin tetiklediği tsunami, üç reaktörü sular altında bırakmıştır. 1960 yılında Şili’de meydana gelen tsunami örneği dikkate alınarak tasarlanan tesis, 11 Mart depremi sonrası meydana gelen tsunami dalgalarına yetersiz kalmıştır. Tsunami, deniz suyu pompalarını su altında bırakarak hasara neden olmuş, türbin binasının zemininde bulunan dizel jeneratörleri su altına almış ve ana şalter ile bataryaları suyla kaplamıştır. Bu su basması neticesinde, santral elektrik kesintisine uğramış ve reaktörler ana soğutma sisteminden yoksun kalmıştır. İlk üç reaktör, kapatılmalarına rağmen %1.5 oranında güç üretmeye devam etmiştir. Bu durum, santralin basınç kabında buharın oluşmasına ve hidrojen patlamalarına neden olmuştur (AFAD, t.y.). Kazanın ardından Fukushima Nükleer Santrali’nde yakıt çubuklarını soğutmak için tesise TEPCO tarafından su basılmaktaydı. Ardından, erimiş yakıtı soğutma işlemlerinde kullanılan ve yeraltı kaynaklarını kontamine eden bu sular, çevreye zarar vermemesi adına Gelişmiş Sıvı İşleme Sistemi (Advanced Liquid Processing System = ALPS) dahil olmak üzere çok sayıda tesis tarafından arıtılmaktaydı. ALPS, kontamine suda bulunan Sezyum ve Stronsiyum konsantrasyonu azaltıp, Trityum hariç radyoaktif maddelerin çoğunu giderdikten sonra bu sular tanklarda depolanarak saklanmaktaydı (TEPCO, t.y.). Günümüzde 1000’i aşkın çelik tankı doldurulmasıyla yaklaşık 500 olimpik yüzme havuzunu dolduracak kadar su biriktirilmiştir (BBC, 2023).
Şekil 1- Su Arıtımının Akış Şeması
Kaynak: TEPCO. https://www.tepco.co.jp/en/decommision/planaction/alps/index-e.html
Japonya, 13 Nisan 2021 tarihinde Fukushima Daiichi Nükleer Enerji Santrali’nin soğutulması amacıyla kullanılmış olan 1.25 milyon tonluk bu arıtılmış suyun tesisin tamamen devre dışı bırakılması ve artık bir depolama alanı kalmadığı gerekçesiyle Pasifik Okyanusu’na bırakılacağını açıklayarak tartışmalara yol açmıştır. Akademisyenlerden ve vatandaşlardan oluşan bir danışma komitesi, çelik tanklarda depolanan bu suyun bertaraf edilmesi için tek makul seçeneğin denize boşaltılması veya buharlaştırılarak salınımı olduğunu belirmiş ve 1979 tarihinde Three Mile Island Nükleer Santrali’nde meydana gelen kazadan kaynaklanan 9000 ton kontamine suyun da buharlaştırma yolu ile temizlendiğini göstererek tarihte bunun başka örneklerinin de gerçekleştiğini belirtmiştir (AAAS, 2021). Kamuoyunda ise konuya ilişkin görüş ayrılıkları meydana gelmiş ve endüstri gruplarıyla nükleer bilimciler sunulan bu bertaraf tekniklerinin oluşturabileceği olumsuzlukların en aza indirgendiğini belirtirken çevre grupları, balıkçılık örgütleri ve komşu ülkeler salınım yolu ile bertaraf edilmesi planlanan suyun miktarının yüksek oluşunu gerekçe göstererek bu kararı kınamıştır (IAEA, 2020). Geçmişte meydana gelen kaza sonucunda radyoaktif maddenin büyük bir kısmının bölgedeki rüzgarlar nedeniyle Pasifik Okyanusu’na serpilmesi ile bölge halkında deniz ürünlerine yönelik kaygılara yol açarak balıkçılık sektörünü olumsuz etkilemiştir. Dolayısıyla yetkililerin salınımın deniz ekosistemi ve çevre üzerindeki olası risklerinin mümkün olan en aza indireceği açıklamalarına karşın dolaylı da olsa tekrardan Pasifik Okyanus’una gerçekleşecek olası bir radyoaktif salınımın benzer sonuçlara yol açabileceği başta tüketicileri, balıkçılık sektörünü ve komşu ülkeleri tedirgin etmektedir. TEPCO tarafından tesisi soğutmak için kullanılan suyun arıtıldığı ALPS sisteminde arıtılamayan trityumun deniz ekosistemine ve insan sağlığına oluşturabileceği risklerden endişe duyan araştırmacılar salınacak suyun yayılımını öngören birtakım çalışmalar gerçekleştirmiştir. Araştırmacılar, çalışmaları sonucunda, zaman içerisinde salınacak suyun yoğunlukla Japonya’nın doğu bölgelerinde yoğunlaşacağını belirtmiştir.
Şekil 2- Fukushima Daiichi Nükleer Enerji Santrali’nde gerçekleştirilecek salınım ile arıtılmış olan ancak trityum içeren suyun ortalama ulaşma süresi ile yayılma güzergahını içeren çalışma
Tartışmalı bu konuya ilişkin Şubat 2020’de Fukushima Daiichi Nükleer Enerji Santrali’ni ziyaret eden Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) Direktörü General Rafael Mariano Grossi ise bertaraf seçeneklerinin uluslararası pratiklere uygun bir şekilde gerçekleşmesi halinde teknik açıdan uygulanabilir olduğunu belirtmiştir (IAEA, 2020). Arıtılmış suyun denize dökülerek bertaraf edilme süreci ise Şekil 2’de belirtildiği üzere ALPS aracılığıyla arıtılan ve depolanan suların deniz suyuyla seyreltilmesi sonucu denize dökülmesiyle gerçekleştirilecektir.
Şekil 3- TEPCO’nun Fukushima’da depolanan kontamine su sorununu çözme teklifi
Kaynak: https://www.newscientist.com/article/2359217-fukushima-the-inside-story-of-the-alps-treated-water/
Açıklamalar sonrası uluslararası topluluğun dikkatini üzerine toplayarak endişelere yol açan Fukushima’da depolanan suyun bertaraf edilmesi konusu, başta Çin ve Güney Kore olmak üzere komşularının tepki göstermelerine neden olmuştur. Güney Kore Hükümet Politikaları Koordinasyon Bakanı Koo YoonCheol, bölge ülkelerini de etkileyebilecek böylesi bir kararın tek taraflı alınmasını kabul edilemez bularak “Hükümetimiz söz konusu karardan büyük üzüntü duymaktadır ve vatandaşlarımızın güvenliği öncelikli olmak üzere gerekli tüm adımları atacaktır.” ifadelerine yer vermiştir. Çin Dışişleri Bakanlığı ise Güney Kore’yle benzer çekinceler öne sürerek geçmişte Fukushima’da gerçekleşen kazanın deniz ekosistemi, gıda güvenliği ve insan sağlığı üzerine yarattığı olumsuz etkileri vurgulayıp, “Japonya, karara ilişkin yurtiçi ve yurtdışından gelen kaygılara ve itirazlara rağmen, tüm güvenli bertaraf yollarını tüketmeden ve komşu ülkeler ile uluslararası topluma tam olarak danışmadan tek taraflı olarak Fukuşima nükleer atık suyunu denize bırakmaya karar vermiştir. Bu eylem son derece sorumsuzcadır ve uluslararası kamu sağlığı ve güvenliği ile komşu ülkelerdeki insanların hayati çıkarlarına ciddi zarar verecektir.” ifadelerine yer vermiştir (Reuters, 2021).
2023 Temmuz ayında Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı tarafından yapılan incelemeler sonucu Japonya’nın tesisteki arıtılmış atık suları denize boşaltmasına yönelik planlarının UAEA Güvenlik Standartları’na uygun olduğunun açıklamıştır (IAEA, 2023). Bu açıklamaların akabinde 24 Ağustos tarihine gelindiğinde Japonya sürece, ilk etapta 7.800 ton arıtılmış suyu deniz suyuyla seyrelterek 17 günlük bir süre zarfında denize boşaltacak şekilde başlamıştır. Açıklamalarda göre her bir ton arıtılmış suyun 1.200 ton deniz suyu ile seyreltileceği belirtilmiştir (AA, 2023). Boşaltımın başlamasının ardından Çin, Japonya'nın gıda ve tarım ürünlerinden kaynaklanan radyoaktif kirlenme riski konusunda son derece endişeli olduklarını belirterek ülkeden gelecek tüm su ürünlerine derhal genel bir yasak getireceğini duyurmuştur (Reuters, 2023).
Sonuç olarak, 2011 yılında yaşanan Tōhoku depremi neticesinde meydana gelen tsunami ile tarihin en büyük nükleer facialarından birisi haline gelmiş olan Fukushima Daiichi Nükleer Santrali’ni soğutmak için kullanılan su, tesisin devre dışı bırakılması yolunda bir engel oluşturmuştur. Bu neticede Japon yetkililer tarafından oluşturulan arıtılmış kontamine suyun seyreltilerek denize salınmasına yönelik karar, çevrecilerin ve komşu ülkelerin tepkilerine yol açarken Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, Japonya'nın bu planının güvenlik standartlarına uygun olduğunu belirtmiştir. Bu tartışmalı sürecin Japonya tarafından ele alınma şeklini eleştirmek gerekirse, kontamine suyun arıtılması ve seyreltilmesi sonucu denize dökülerek bertaraf edilmesi kararı tek taraflı bir şekilde bölgedeki paydaşların rızası veyahut görüşleri alınmadan alınmıştır. Japonya gibi birçok alanda uluslararası sisteme örnek teşkil eden bir ülkenin böylesi bir kararın alınması hususunda izlediği yol, 400’ün üzerinde aktif nükleer enerji santralinin bulunduğu günümüz dünyasında başka aktörlere de emsal teşkil edebilir. Böyle bir senaryonun yaşanması halinde ortaya çıkacak olumsuz senaryolar küresel gıda güvenliği, insan sağlığı ve deniz ekosistemi için yıkıcı etkilere sahip olabilir. Bu bağlamda, Fukushima üzerinde alınan bu kararın gerek kendisi ve gerek tasarlanma sürecinin sadece bu örnek üzerinde değil, gelecekte ortaya çıkabilecek senaryolara da olumsuz etkiler getirmesi mümkündür.
KAYNAKÇA
AFAD. (t.y.). Fukushima Daiichi Nükleer Santral Kazası. T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. https://www.afad.gov.tr/kbrn/fukushima-daiichi-nukleer-santralkazasi
Dahl, F. (26 Şubat 2020). IAEA Director General Sees Progress in Fukushima Decommissioning Work. IAEA - International Atomic Energy Agency. https://www.iaea.org/newscenter/news/iaeadirector-general-sees-progress-in-fukushima-decommissioningwork
International Atomic Energy Agency (2015). The Fukushima Daiichi Accident Report by the Director General. International Atomic Energy Agency (IAEA). https://wwwpub.iaea.org/mtcd/publications/pdf/pub1710-reportbythedgweb.pdf
International Atomic Energy Agency (2023). IAEA Finds Japan’s Plans to Release Treated Water into the Sea at Fukushima Consistent with International Safety Standards. International Atomic Energy Agency (IAEA). https://www.iaea.org/newscenter/pressreleases/iaea-finds-japansplans-to-release-treated-water-into-the-sea-at-fukushimaconsistent-with-international-safety-standards
Khadka, N. S. (27 Ağustos 2023). The science behind the Fukushima waste water release. BBC. https://www.bbc.com/news/world-asia-66610977
Murakami, S. (24 Ağustos 2023). Fukushima wastewater released into the ocean, China bans all Japanese seafood. Reuters. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/japan-set-release-fukushima-water-amid-criticism-seafood-import-bans-2023-08-23/
New Scientist. (16 Şubat 2021). Fukushima: the inside story of the ALPS treated water. New Scientist. https://www.newscientist.com/article/2359217-fukushima-theinside-story-of-the-alps-treated-water/
Normile, D. (13 Nisan 2021). Japan plans to release Fukushima's wastewater into the ocean. AAAS - American Association for the Advancement of Science. https://www.science.org/content/article/japan-plans-releasefukushima-s-contaminated-water-ocean
Sheldrick, A., Shin, H., Lee, Y., & Galbraith, A. (13 Nisan 2021). Countries react to Japan’s plans to release Fukushima water into ocean. Reuters. https://www.reuters.com/business/environment/countries-reactjapans-plans-release-fukushima-water-into-ocean-2021-04-13/
Tastan, N. (25 Ağustos 2023). Japan's radioactive water: Nuclear watchdog vows 'independent sampling, monitoring'. Anadolu Agency. https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/japans-radioactivewater-nuclear-watchdog-vows-independent-samplingmonitoring/2976245
TEPCO. (t.y.). Contaminated Water Treatment. TEPCO.
https://www.tepco.co.jp/en/decommision/planaction/alps/indexe.html
Zhao, Chang & Wang, Gang & Zhang, Min & Wang, Guansuo & de With, Govert & Bezhenar, Roman & Maderich, Vladimir & Xia, Changshui & Zhao, Biao & Jung, Kyung-Tae & Periáñez, Raul & Akhir, Mohd Fadzil & Sangmanee, Chalermrat & Qiao, Fang-Li. (2021). -NC-ND license Transport and dispersion of tritium from the radioactive water of the Fukushima Daiichi nuclear plant. Marine Pollution Bulletin. 169. 10.1016/j.marpolbul.2021.112515.